Orson Welles

George Orson Welles (ur. 6 maja 1915 w Kenosha, zm. 10 października 1985 w Los Angeles) – amerykański twórca filmowy, teatralny oraz radiowy. Jeden z najbardziej wpływowych twórców tych dziedzin kultury. Do jego najważniejszych osiągnięć należą broadwayowska sztuka Cezar (1937; adaptacja Juliusza Cezara Szekspira), słuchowisko „Wojna światów” (1938) oraz film Obywatel Kane (1941), uznawany za jeden z najwybitniejszych filmów wszech czasów zarówno przez krytyków jak i reżyserów filmowych. Welles jest również uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów ery „klasycznego Hollywood” – w 1999 roku Amerykański Instytut Sztuki Filmowej umieścił go na 16. pozycji listy najwybitniejszych aktorów tego okresu[a]. Za jego najlepsze kreacje uznaje się takie jak Charles Foster Kane w Obywatelu Kane (1941), Hank Quinlan w Dotyku zła (1958), czy Harry Lime w Trzecim człowieku Carola Reeda (1949). Pomimo licznych sukcesów na początku kariery, Welles przez długi czas narzekał na ograniczanie jego swobody artystycznej przez amerykańskich producentów, co poskutkowało jego przeprowadzką i realizacją wielu filmów na kontynencie europejskim w połowie lat 50. oraz w latach 60. XX wieku. Poza Stanami Zjednoczonymi Welles nakręcił między innymi Proces i Falstaffa. Uczył się w latach 1925–1926 w szkołach w Madison i Woodstock, gdzie w Todd School for Boys założył zespół teatralny występując jako aktor i inscenizator. W 1930 porzucił szkołę i podjął indywidualne studia u rosyjskiego malarza Borisa Anisfielda, następnie w Chicago Art Institute. W 1931 wyjechał do Irlandii. Od października 1931 do stycznia 1932 występował w dublińskim Gate Theatre. Po powrocie do Nowego Jorku zajmował się własnymi próbami dramatycznymi, odbył teatralne tournée po USA jako aktor. W 1934 wydał w nakładzie 90 tys. egzemplarzy ilustrowany przez siebie zbiór dramatów Szekspira oraz zorganizował festiwal teatralny w Woodstock. W końcu 1934 roku debiutował na scenach Broadwayu. W 1935 zaczął reżyserować w Theatre Group w Phoenix i nagrywać audycje radiowe dla NBC. W 1937 wraz z Johnem Housemanem otworzył w Nowym Jorku słynny Mercury Theatre. Pierwszym spektaklem był szekspirowski Juliusz Cezar, poprzedzający serię znakomitych przedstawień, w których Welles grał również główne role.