Oles Gonchar

Ołeś Honczar, ukr. Олесь Терентійович Гончар, Ołeś Terentijowycz Honczar (ur. 3 kwietnia 1918 w obwodzie połtawskim, zm. 14 lipca 1995 w Kijowie) – ukraiński pisarz i działacz polityczny, autor opowiadań, nowel oraz powieści w przeważającej mierze związanych z okresem wojny. Po śmierci matki opiekowali się nim dziadkowie, z nimi spędził dzieciństwo w obwodzie połtawskim. Uczył się w charkowskim Technikum Dziennikarskim im. M. Ostrowskiego, później przez krótki czas pracował w jednej z charkowskich gazet. W 1938 wstąpił na Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Charkowie. Będąc na trzecim roku studiów jesienią 1941 r. poszedł jako ochotnik do wojska. Został ranny, trafił do obozu jenieckiego, skąd uciekł i wrócił na front. W jednej z gwardyjskich dywizji II Frontu Ukraińskiego brał udział w wyzwalaniu Rumunii, Węgier, Czechosłowacji i Austrii. Po powrocie z frontu oraz napisaniu powieści Zemla hude (Земля гуде, 1946) zakończył studia na uniwersytecie. W latach 1959-1971 był przewodniczącym zarządu Związku Pisarzy Ukrainy, od 1978 członkiem Akademii Nauk USRR, a od 1959 do 1986 roku sekretarzem Związku Pisarzy ZSRR. Był deputowanym do Rady Najwyższej USRR i ZSRR oraz członkiem Światowej Rady Pokoju. Na przełomie lat 80. i 90. współpracował z Ludowym Ruchem Ukrainy, popierał strajki studenckie, występował w obronie języka i kultury ukraińskiej. W 1990 roku złożył legitymację partyjną. Zadebiutował trylogią powieściową Chorążowie (Прапороносці, 1946-1948, pol. wyd. 1951), która od razu zyskała uznanie krytyków, a niespełna trzydziestoletniego Honczara okrzyknięto dojrzałym artystą. Powieść Chorążowie pisał przez trzy powojenne lata w Dnipropietrowsku, w domu swojej siostry. Trylogię uhonorowano dwiema nagrodami stalinowskimi (1947, 1948). Utwór wyróżniał się nie tylko poetycką wzniosłością, ale w dokumentalno-emocjonalny sposób przedstawiał realia wojny. Każdą część trylogii rozpoczyna motto ze Słowa o wyprawie Igora, co nadaje jej patriotycznego uduchowienia. Wszystkie trzy części publikowano na łamach czasopisma Ojczyzna (Alpy 1946; Modry Dunaj 1947, Złota Praga 1948). Kompozycja i fabuła są mało skomplikowane, w przeciwieństwie do treści (młodość jest przeciwstawiona wojnie). Na przełomie lat 40. i 50. powstały nowele: Modry kameń (Модри камень), Wesna za Morawoju (Весна за Моравою), Iłonka (Ілонка), Hory spiwajut’ (Гори співають), Usman ta Marta (Усман та Марта). Wydane w latach 50. nowele Południe (Південь, 1951), Doroha za chmary (Дорога за хмари, 1953), Czary komyszi (Чари комиші, 1958), powieści Mykyta Bratuś (Микита Братусь, 1951) i Szczob switywsia wohnyk (Щоб світився вогник, 1955) były poświęcone życiu ludzi w czasie pokoju, moralnym aspektom ich wzajemnych relacji. Utwory Tawrija (Таврія, 1952) oraz Perekop (Перекоп, 1957) dotyczyły tematyki historyczno-rewolucyjnej. Swoje opowiadania i powieści Honczar poświęcił ludziom, których dobrze znał. W latach 30. XX w. z własnej woli udał się na front (wojna domowa w Hiszpanii). Ta historia stała się osnową powieści Człowiek i broń (Людина і зброя, 1960, wyd. pol. 1963), za którą został nagrodzony państwową nagrodą im. T. Szewczenki. Pomimo niesprzyjających twórczości literackiej ciężkich wojennych warunków (zadań starszego sierżanta) nie zaprzestał pisania. Wiesze powstawały w przerwach między walkami, sam autor nazywał je lirycznymi szkicami dla przyszłych utworów.