Ivan Franko

Iwan Jakowycz Franko, ukr. Іван Якович Франко [iβˈɑn ˈjɑkoβɪt͡ʃ frɑnkˈɔ] (ur. 27 sierpnia 1856 w Nahujowicach, zm. 28 maja 1916 we Lwowie) – ukraiński poeta i pisarz, slawista, tłumacz, działacz społeczny i polityczny; obok Tarasa Szewczenki uważany jest za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli ukraińskiej myśli politycznej i literatury. Pochodził z rodziny chłopskiej. Jego ojciec Jakiw Franko był kowalem wiejskim, natomiast matka Maria Kulczycka pochodziła ze zubożałej ruskiej (według historyków ukraińskich) lub polskiej (według Timothy Snydera) rodziny szlacheckiej herbu Sas. Iwan Franko uważał, że po ojcu pochodzi od niemieckich kolonistów, którzy osiedli w Galicji po rozbiorach. Według ostatnich badań rodzina Franków zamieszkiwała na ziemiach dawnego województwa ruskiego co najmniej od XVII w. i zgodnie z najstarszymi zapisami metrykalnymi przynajmniej od XVIII w. należała do kościoła greckokatolickiego. Uczył się w szkole powszechnej w sąsiedniej Jasienicy Solnej, następnie w c. k. Wyższym Gimnazjum Realnym im. Franciszka Józefa w Drohobyczu, które ukończył w 1875, po czym rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim (filologia klasyczna, język i literatura ukraińska). Będąc na pierwszym roku studiów wydrukował na łamach studenckiego czasopisma „Druh” swoją pierwszą powieść Petrije i Doboszczukowie oraz wydał pierwszy tomik wierszy Ballady i opowiadania. W rok po przybyciu do Lwowa zaczął ogłaszać na łamach almanachu Dnistrianka cykl tzw. opowiadań borysławskich. W 1877 roku został aresztowany i oskarżony o propagandę socjalistyczną. Powodem aresztowania były kontakty z Erazmem Kobylańskim (Michałem Koturnickim), delegowanym przez koło studentów polskich w Petersburgu za granicę dla zorganizowania nielegalnego przerzutu literatury socjalistycznej ze Szwajcarii do Rosji. Na ławie oskarżonych, oprócz Kobylańskiego i Franki zasiedli: Edmund Brzeziński, Bolesław Limanowski oraz Ukraińcy: Mychajło Pawłyk i Ostap Terlecki. Był to pierwszy wielki proces socjalistyczny w Galicji. Po wypuszczeniu z więzienia nawiązał bliskie kontakty z socjalistami polskimi i stał się głośnym popularyzatorem marksizmu, ale nie zawsze udawało mu się uniknąć ograniczoności narodowej, na co zwrócił uwagę Włodzimierz Lenin. Franko pierwszy przełożył na język ukraiński rozdział 24 I tomu Kapitału Marksa i wybrane rozdziały z Anty-Dühringa(niem.) Engelsa. Współredagował miesięcznik literacko-naukowy „Hromadśkyj Druh”, wszedł do lwowskiego Komitetu Socjalistycznego i redakcji polskiego organu robotniczego we Lwowie „Praca”. W Komitecie tym współpracował z Bolesławem Czerwieńskim, Bolesławem Limanowskim, Antonim Mańkowskim i ukraińskim działaczem społecznym Mychajłą Pawłykiem. Dziełem Komitetu było przygotowanie w 1881 programu socjalistów galicyjskich, który propagował solidarność proletariatu galicyjskiego z klasą robotniczą innych krajów oraz głosił ideę walki o poprawę bytu mas pracujących kraju. W 1880 roku został ponownie skazany na trzymiesięczne uwięzienie w Kołomyi. Od 1884 prowadził korespondencję z pisarką i poetką Klementyną Popowicz-Bojarską. Jej zaczątkiem było wysłanie przez Klementynę kilku wierszy do redakcji lwowskiego pisma „Заря” („Zorza”), którego redaktorem naczelny był Franko. Wiersze zostały opublikowane. Franko napisał do poetki list pochwalny, tym samym zaczynając wieloletnią wymianę listów. Później poznali się osobiście i rozkwitło między nimi uczucie. Dyskutowano o małżeństwie, ale Franko porzucił Klementynę. Po jego ślubie w 1886 korespondencja nie ustała, ale stała się bardziej powściągliwa. W 1887 wszedł na dekadę do redakcji związanego z ruchem ludowym polskiego dziennika „Kurier Lwowski”, jako jej stały współpracownik. Redakcją pisma kierowali Henryk Rewakowicz i Bolesław Wysłouch, uczestnik powstania styczniowego, organizator ruchu ludowego w Galicji. Franko zaprzyjaźnił się z nimi i brał czynny udział w życiu społeczno-politycznym polskich środowisk Galicji, zwłaszcza w organizowaniu ruchu socjalistycznego i ludowego. Na łamach „Kuriera Lwowskiego” opublikował setki artykułów na tematy społeczne, polityczne, gospodarcze, kulturalne i literackie. Był również stałym współpracownikiem pisma „Przyjaciel Ludu”, redagowanego przez Wysłoucha. Swoje prace naukowe drukował nie tylko w prasie ukraińskiej i polskiej, ale także niemieckiej, czeskiej, węgierskiej, rosyjskiej i innych.