Dziga Vertov

Dziga Wiertow (ros. Дзи́га Ве́ртов), urodzony jako Dawid Abelowicz Kaufman, nazwisko potem rusyfikowane na Denis Arkadjewicz Kaufman (ur. 21 grudnia 1895?/ 2 stycznia 1896 w Białymstoku, zm. 12 lutego 1954 w Moskwie) – radziecki scenarzysta, reżyser filmowy, twórca idei kroniki filmowej, jeden z najwybitniejszych dokumentalistów w dziejach kina. Brat operatorów filmowych Borisa i Michaiła Kaufmanów, działających odpowiednio w Stanach Zjednoczonych i Związku Radzieckim. Jego filmy i pisma teoretyczne czyniły z niego jednego z najważniejszych twórców radzieckiej szkoły montażu. Kaufman urodził się w Białymstoku w rodzinie Abla Kaufmana, księgarza pochodzenia żydowskiego i Fajgi z domu Halpern. Rozpoczął studia muzyczne w białostockim konserwatorium. W 1915 wyjechał z rodziną najpierw do Moskwy, a niedługo później do Petersburga. Tam rozpoczął studia medyczne. Na potrzeby swojej twórczości poetyckiej, pisarskiej i politycznej przyjął pseudonim „Dziga Wiertow” (od ukr. дзиґа – bąk). Pierwsze materiały filmowe zaczął montować w październiku 1917 w wieku 22 lat dla moskiewskiego komitetu kinowego. W latach 1922–1924 kierował eksperymentatorską grupą Kino-Oko, wydającą m.in. kronikę filmową „kinoprawda” (na początku lat 60. nazwą tą zainspirowali się Francuzi, tworząc kierunek Cinéma-vérité). Podstawowym celem Wiertowa, o którym wiele pisał w swoich esejach (ich wybór ukazał się w Polsce w zbiorze pt. Człowiek z kamerą, 1976) było „uchwycenie w filmie prawdy” pokazywanie fragmentów rzeczywistości, które zebrane razem mają większą wartość niż to, co można zobaczyć gołym okiem. Wiertow wierzył w wyższość kamery filmowej nad okiem ludzkim. Krytykował film fabularny, który uważał za „opium dla mas”. W 1922 ogłosił z członkami grupy Kino-Oko radykalny manifest, negujący rozrywkowe kino zachodnie przedstawiające wyidealizowany świat burżuazji oraz postulujący filmowanie zwykłych, prostych ludzi. Dużo uwagi poświęcał montażowi filmowemu, wprowadzając w swoich filmach nowatorskie techniki i nie stroniąc w późniejszych filmach od formalnych eksperymentów. Po pojawieniu się filmu dźwiękowego, eksperymentował z dźwiękiem, np. w filmie Entuzjazm dźwięki zarejestrowane w kopalniach Donbasu zmontowane zostały w rytmiczną, dźwiękową symfonię. Twórczość Wiertowa ograniczyło oficjalne uznanie w ZSRR socrealizmu i wzrost popularności filmu fabularnego. Ostatnim filmem, w którym udało się Wiertowowi zachować swoją artystyczną wizję filmu dokumentalnego była Kołysanka (1938). W latach 30. jego filmy w Związku Sowieckim miały problemy: Trzy pieśni o Leninie zostały zatrzymane przez Stalina za zbytnią gloryfikację postaci Lenina. Po utracie możliwości niezależnego tworzenia filmów, Wiertow ograniczył swoją działalność do montażu kronik filmowych. Zmarł na raka.