Ivan Kotlyarevsʹkyy

Iwan Kotlarewski (ukr. Іван Петрович Котляре́вський, ur. 29 sierpnia?/ 9 września 1769 w Połtawie – zm. 29 października?/ 10 listopada 1838 tamże) – ukraiński poeta i dramaturg, jako pierwszy wprowadził żywy język ludowy do literatury ukraińskiej. Autor poematu „Eneida” – żartobliwej trawestacji Eneidy Wergiliusza, pierwszego dużego utworu literackiego napisanego w żywym języku ukraińskim (cz. 1 wydana w 1798, całość w 1842) – oraz mających przełomowe znaczenie dla ukraińskiej dramaturgii sztuk teatralnych: „Natałka Połtawka” (wyd. 1839) i „Moskal-czariwnyk” (wyd. 1841), krążących początkowo tylko w odpisach. Urodził się w rodzinie urzędnika magistratu miejskiego Petra Kotlarewskiego herbu Ogończyk i jego żona Paraskewy z Żukowskich. Rodzina w 1793 r. została wpisana na listę rosyjskiej szlachty. Dom Kotlarewskich stał w malowniczej części Połtawy, która w tym czasie bardziej przypominała wielką wieś, niż miasto. Dziadek pisarza był diakonem w miejscowej cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy i w 1705 roku na wysokim wzgórzu obok świątyni wybudował chatę, w której Iwan Kotlarewski spędził całe swoje życie. Pierwsze nauki pobierał prawdopodobnie, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, u miejscowego diaka. W 1780 wstąpił do Katerynosławskiego Seminarium w Połtawie i uczył się w tej instytucji w ciągu następnych dziewięciu lat. Przewidziany na 10–13 lat program nauczania obejmował język rosyjski i łaciński, literaturę, poetykę, retorykę, filozofię i teologię. Seminarzyści nabywali praktycznych umiejętności przekładania i naśladowania twórczości Wergiliusza, Owidiusza i Horacego. Równocześnie na czasy edukacji Kotlarewskiego przypadła rozpoczęta przez Katarzynę II państwowa reforma oświaty, zwłaszcza duchownej. To właśnie na jej mocy w Połtawie – centrum nowo powstałej (1775) eparchii chersońskiej – powołano seminarium, do którego mógł uczęszczać młody Kotlarewski. Dzięki reformie seminaria odeszły od scholastycznej metody nauczania, miejsce panującej łaciny zaczął przejmować język rosyjski, większą uwagę poświęcano przedmiotom ogólnokształcącym, uczniowie zaczęli w dużo większym stopniu poznawać kulturę rosyjską i światową, co pozytywnie wpłynęło na formowanie się Kotlarewskiego jako pisarza. Z drugiej strony w pierwszych latach po reformie wciąż wielką uwagę poświęcano konieczności wyrobienia wśród uczniów nawyku swobodnego porozumiewania się w łacinie (makaroniczny uczniowski język z czasów swej nauki Kotlarewski odzwierciedli w jednej ze scen swojej „Eneidy”), uparcie zajmowano się utworami rzymskich klasyków. Nie ma żadnych wątpliwości, iż to właśnie już w seminarium Kotlarewski czytał Eneidę Wergiliusza w oryginale i być może już wtedy powstała myśl o dokonaniu jej przekładu na język ukraiński. Pierwszy biograf Kotlarewskiego, Steblin–Kamiński, zaznacza, że przyszły pisarz w młodości miał łatwość dobierania rymów do każdego niemal słowa. Z tego powodu koledzy przezwali go „rymaczem” („rymokletą”).