Rudyard Kipling

Joseph Rudyard Kipling (wym. ['rʌdjərd ˈkɪplɪŋ]; ur. 30 grudnia 1865 w Bombaju, zm. 18 stycznia 1936 w Londynie) – angielski prozaik i poeta. Zdobył światową popularność wierszami o brytyjskich żołnierzach służących w koloniach oraz przygodowymi opowieściami zaliczanymi do klasyki literatury młodzieżowej. Uchodził za piewcę imperializmu, dostrzegał jednak wartości kulturowe ludów podbitych. Ukazywał kolonializm jako posłannictwo białej rasy, której powinnością jest krzewienie zasad europejskiej cywilizacji. Lata młodości spędził głównie w Indiach, które są egzotycznym tłem jego najbardziej znanych utworów: powieści Kim oraz opowiadań fantastycznych Księga dżungli. W licznych artykułach i wystąpieniach okolicznościowych komentował najważniejsze wydarzenia polityczne na świecie. Jego niezwykle poczytna twórczość budziła skrajnie różne oceny krytyków. W roku 1907 został wyróżniony literacką Nagrodą Nobla „w uznaniu przenikliwości, oryginalnej wyobraźni, śmiałych pomysłów i wybitnego talentu narracyjnego”. Rudyard Kipling urodził się 30 grudnia 1865 w Bombaju, w Indiach Brytyjskich. Jego rodzicami byli Alice Kipling (z domu MacDonald) i John Lockwood Kipling. Ojciec, rzeźbiarz i rysownik, który w przyszłości będzie niejednokrotnie ilustrował dzieła syna, objął stanowisko wykładowcy w założonej przez Anglików Szkole Sztuk Pięknych w Bombaju. Alice Kipling (1837–1910) była jedną z czterech wiktoriańskich sióstr, które związały się ze sławnymi mężczyznami: mężem ciotki Kiplinga, Georgiany, został malarz Edward Burne-Jones, drugiej ciotki, Agnes – malarz Edward Poynter, trzeciej, Louisy – konserwatywny polityk i inżynier kolejnictwa Alfred Baldwin. Imię Kiplinga pochodzi od jeziora Rudyard w angielskim hrabstwie Staffordshire, gdzie jego rodzice przebywali jeszcze w czasach przedmałżeńskich. Pisarz już jako dziecko osłuchał się z językiem hindustani, poznając baśnie opowiadane mu przez służbę. Gdy Rudyard miał sześć lat, zgodnie z tradycją panującą w Indiach Brytyjskich, został wysłany do Anglii. Towarzyszyła mu trzyletnia siostra Alice nazywana w rodzinie Trix (1868-1948). Zamieszkali w Southsea, gdzie zajęli się nimi państwo Hollowayowie, którzy przyjmowali na wychowanie potomstwo Anglo-Hindusów, jak nazywano Brytyjczyków mieszkających na stałe w Indiach. Rodzeństwo przebywało w ich domu blisko sześć lat. W swojej autobiografii pisarz wspominał ten czas z niechęcią, ironicznie rozważając, czy połączenie okrucieństwa i zaniedbania, jakiego doświadczył ze strony Sarah Holloway, mogło przyspieszyć rozwój jego literackiego talentu. W styczniu 1878 roku Kipling podjął naukę w United Services College w Westward Ho!. Tę szkołę, znaną ze spartańskich warunków, założono, by przygotowywać chłopców do akademii wojskowej lub pracy administracyjnej w koloniach. Systematyczną edukację Rudyard zakończył w wieku 16 lat, gdyż jego rodzice nie mieli dość funduszy, by sfinansować mu dalszą naukę na prestiżowej uczelni, nie zdołał uzyskać stypendium, a wada wzroku wykluczyła go z szeregów armii. Lockwood Kipling wyszukał synowi zatrudnienie w Lahaur, gdzie był kustoszem muzeum. Rudyard od roku 1882 zaczął pracować jako pomocnik wydawcy małego pisma „Civil & Military Gazette”, w którym pozostał aż do roku 1887. „Civil and Military Gazette” ukazywała się przez cały rok, sześć dni w tygodniu. Wydawca z czasem pozwolił Kiplingowi na dużą swobodę twórczą i zlecił mu pisanie opowiadań. Latem 1883 roku Rudyard odwiedził po raz pierwszy Simlę, letnią stolicę Indii Brytyjskich, dokąd wicekról wraz z członkami rządu przenosił się na pół roku. To miasto stało się scenerią wielu opowiadań, które napisał dla „Gazette” (Tępiciel zarazków – A Germ Destroyer, Na mocy podobieństwa – On the Strenght of a Likeness, Wressley z Biura Spraw Zagranicznych – Wressley of the Foreign Office). W piśmie tym w latach 1886-1887 ukazało się około 39 opowiadań Kiplinga. Większość z nich została następnie zebrana w Gawędach spod Himalajów. W roku 1887 pisarza przeniesiono do znacznie większej siostrzanej gazety „The Pioneer” w Allahabadzie, dla której pracował do roku 1889. Czytelnicy szybko docenili jego żywy styl, zmysł obserwacji i pełne ironii komentarze. Pracował intensywnie i w ciągu kolejnego roku opublikował w broszurowej serii „Biblioteka Indyjskiej Kolei Żelaznej” łącznie 41 tekstów, od kilkustronicowych nowel do obszernych opowiadań, zebranych w sześciu tomach (Soldiers Three, The Story of the Gadsbys, In Black and White, Under the Deodars, The Phantom Rickshaw oraz Wee Willie Winkie), które można było kupić w dworcowych kioskach. W swoich opowiadaniach Kipling opisuje Hindusów z życzliwością i zainteresowaniem, chociaż ma ich za rasę pod każdym względem niższą od Europejczyków i zdolną do życia jedynie pod surowymi rządami białego człowieka. Indie to dla niego malownicze tło, na którym przedstawiał z satyrycznym zacięciem dobrze sobie znany świat oficerów, urzędników i kolonialnych dygnitarzy. Z jego tekstów wynika, że był zdecydowanym zwolennikiem systemu kastowego i to zarówno wśród Hindusów, jak i samych Brytyjczyków. Chociaż miał świadomość krążących o Indiach stereotypów („Jak każdemu wiadomo, jest to kraj równo podzielony między dżungle, tygrysy, kobry, cholerę i sipajów”), to sam w swoich tekstach zadowalał się na ogół dość powierzchownymi obserwacjami. Tylko niektóre jego wczesne opowiadania wyróżniały się oryginalnością. W Lispeth (1888) bohaterką jest Hinduska przygarnięta przez parę misjonarzy, która uratowawszy rannego Anglika, postanawia zostać jego żoną. Brama Stu Westchnień (The Gate of the Hundred Sorrows, 1888) to przedstawiona w narracji pierwszoosobowej degrengolada opiumisty, który wciągnął w nałóg żonę, a po latach uzależnienia czeka w spelunce na własną śmierć. The City of Dreadful Night (Miasto straszliwej nocy, 1885), z tytułowym nawiązaniem do poematu Jamesa Thomsona, jest niepozbawioną ironii opowieścią o Hindusach w Kalkucie, którzy, kierując samorządem gminnym, nie potrafią nigdzie zaprowadzić porządku i poprzestają na jałowym politykowaniu. Kipling jako jeden z pierwszych opisywał także zwykłych żołnierzy, którzy, ze względu na swoje pochodzenie z nizin społecznych, w imperium często byli uważani za wykolejeńców. Nie unikając gloryfikacji, podkreślał ich szlachetność, wrażliwość uczuć, spontaniczny humor i zdolność do heroicznych poświęceń. Dowcipne obrazki z codziennego życia szeregowców były tematem cyklu Soldiers Three zainspirowanego kilkoma scenami z Henryka V Williama Shakespeare’a. Podobnie jak w sztuce, skontrastowani bohaterowie rozmawiają ze sobą w swoich rodowitych dialektach (londyńskim, szkockim i irlandzkim), ujawniając przy okazji, jak bardzo Brytyjczycy różnią się między sobą nawykami i mentalnością. Kipling z równą empatią i bez typowego dla siebie szyderczego humoru traktował jeszcze tylko bohaterów dziecięcych. W Czarnym Baranku (Baa baa, Black Sheep, 1888) przetworzył własne doświadczenia, opisując chłopca, który został odesłany z Indii do Anglii, wychowywał się u fanatycznej opiekunki, doświadczał stopniowej utraty wzroku i został bezpowrotnie okaleczony emocjonalnie. Wysoko ceniono zwłaszcza opowiadanie The Drums of the Fore and Aft (Dobosze z „Fore and Aft”, 1888), ukazujące odwagę dwóch czternastolatków, którzy jako jedyni w pułku nie wycofali się z wąwozu otoczonego przez afgańskie plemiona i zginęli bohaterską śmiercią. W późniejszych opowiadaniach Kiplinga równie często jak wątki obyczajowe w egzotycznej scenerii pojawiały się elementy fantastyki i niesamowitości. Widmowa riksza (The Phantom Rickshaw, 1888) to opowieść o odtrąconej kobiecie, która zza grobu prześladuje niewiernego kochanka, w Zaginionym legionie (The Lost Legion, 1893) podczas nocnej wyprawy polegli żołnierze mieszają się z żywymi w miejscu dawnej masakry, a w Madonnie z okopu (A Madonna of the Trenches, 1926) przyczyną tajemniczego samobójstwa okazuje się zjawa. Z kolei Najpiękniejsza opowieść świata (The Finest Story in the World, 1891) świadczy o zainteresowaniu pisarza koncepcją wędrówki dusz i postrzeganiem pozazmysłowym. Za szczególnie udane połączenie realizmu i grozy uznano opowiadanie They (One, 1904), w którym pragmatyczny sprzedawca automobilów zaczyna przypuszczać, że w elżbietańskiej posiadłości towarzyszą mu duchy zmarłych dzieci[21].