Agnieszka Holland

Agnieszka Irena Holland (ur. 28 listopada 1948 w Warszawie) – polska reżyserka filmowa i teatralna, scenarzystka filmowa i aktorka, reprezentantka nurtu zwanego kinem moralnego niepokoju, dama Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski, córka Henryka Hollanda i Ireny Rybczyńskiej, starsza siostra reżyserki i scenarzystki Magdaleny Łazarkiewicz. W grudniu 2020 została przewodniczącą Europejskiej Akademii Filmowej. W latach 1966–1971 studiowała na Wydziale Filmowym i Telewizyjnym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze, biorąc w międzyczasie udział w wydarzeniach Praskiej Wiosny. Po raz pierwszy uznanie ze strony krytyków zagranicznych zdobyła kameralnym dramatem Aktorzy prowincjonalni (1978), a swoją renomę w Polsce ugruntowała nagrodzonym na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych filmem historycznym Gorączka (1980). Ukończywszy film Kobieta samotna (1981), krytyczny zarówno wobec środowiska „Solidarności”, jak i wobec pełnej marazmu komunistycznej rzeczywistości, wyemigrowała do Francji, gdzie pozostała po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. Realizując filmy we Francji i Niemczech, a potem głównie w Stanach Zjednoczonych, Holland zasłynęła filmami, takimi jak Gorzkie żniwa (1985, nominowany do Oscara dla filmu nieanglojęzycznego) czy Europa, Europa (1990, nominowany do Oscara dla filmu nieanglojęzycznego) o Zagładzie Żydów, a także mniej politycznymi dramatami pokroju Oliviera, Oliviera (1991) lub Placu Waszyngtona (1997). Od 2007 ponownie kręciła filmy w Polsce, gdzie jej kolejne dwa dzieła: W ciemności (2011, nominowany do Oscara dla filmu nieanglojęzycznego) oraz Obywatel Jones (2019), otrzymały Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. W swoich filmach Holland skupia się na jednostkowych doświadczeniach osób znajdujących się na uboczu politycznych wydarzeń. Częstym poruszanym przez nią motywem jest krytyka zbrodni nazistowskich oraz komunistycznych. Holland była wielokrotnie honorowana, między innymi w 2020 otrzymała nagrodę FIPRESCI Platinum Award na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Sofii, a w 2021 – Platynowe Lwy za całokształt twórczości. Urodziła się 28 listopada 1948 w Warszawie. Jej ojciec, Henryk Holland, był dziennikarzem i socjologiem żydowskiego pochodzenia, którego rodzice zostali zamordowani podczas II wojny światowej. Zbiegłszy jeszcze w trakcie wojny do Związku Radzieckiego, wstąpił w szeregi Ludowego Wojska Polskiego, a po wojnie był działaczem komunistycznym. Jej matka, Irena z domu Rybczyńska, była polską dziennikarką wyznania katolickiego, uczestniczką powstania warszawskiego. W 1953 roku urodziła się siostra Agnieszki Holland, Magdalena Łazarkiewicz, również późniejsza reżyserka i scenarzystka. W 1959 Henryk Holland i Irena Rybczyńska rozwiedli się; Agnieszka Holland pozostała przy matce, która poślubiła innego dziennikarza, Stanisława Brodzkiego. Dwa lata później Henryk Holland, aresztowany pod podejrzeniem zdrady stanu, zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Śmierć ojca była dla Agnieszki wstrząsem. Ukończywszy Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie, próbowała znaleźć ukojenie w reżyserii filmowej. Bez powodzenia starała się dostać do łódzkiej szkoły filmowej, w związku z czym złożyła aplikację do Wydziału Filmowego i Telewizyjnego Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze, gdzie przebywała w latach 1966–1971. W 1968, podczas Praskiej Wiosny, brała aktywny udział w strajkach studenckich. W 1970 została aresztowana na sześć tygodni przez czechosłowacką służbę bezpieczeństwa (SNB) pod zarzutem kontaktów z osobami przemycającymi wydawnictwa emigracyjne (sprawa taterników). Po powrocie do Polski podjęła współpracę z Andrzejem Wajdą i nowo stworzonym Zespołem Filmowym „X”, próbując zrealizować w międzyczasie własny film, lecz kolejne jej scenariusze były wciąż odrzucane przez komunistyczną cenzurę. W 1975 Holland nakręciła pierwszy telewizyjny film krótkometrażowy, Wieczór u Abdona, którego bohaterem jest tytułowy intelektualista zakochany w zamężnej aptekarzowej. Rok później zrealizowała epizod nowelowego filmu Obrazki z życia, powstałego na podstawie felietonów Jerzego Urbana. Bohaterką noweli Dziewczyna i „Akwarius” była dziewczyna zakochana w soliście zespołu beatowego, z którym spontanicznie rusza w tournée. W 1976 wraz z Pawłem Kędzierskim i Jerzym Domaradzkim wyreżyserowała Zdjęcia próbne, film poświęcony dziewczynie próbującej dostać się na plan wymarzonego filmu. W międzyczasie miała asystować przy tworzeniu filmu Człowiek z marmuru Wajdy, jednak na żądanie decydentów została odsunięta od produkcji, a jej nazwisko nie pojawiło się na liście płac. W 1977 nakręciła kolejny film telewizyjny, Coś za coś, którego bohaterką była psycholożka rozmawiająca z niedoszłą samobójczynią na temat nieszczęśliwej miłości tej ostatniej.