Daniel Olbrychski

Daniel Marcel Olbrychski (ur. 27 lutego 1945 w Łowiczu) – polski aktor teatralny i filmowy. Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów filmowych i teatralnych swojego pokolenia. Zagrał w blisko 180 filmach kinowych i telewizyjnych. Debiutował w 1963 rolą w filmie Janusza Nasfetera Ranny w lesie. Następnie występował w filmach najpopularniejszych polskich reżyserów, takich jak Andrzej Wajda, Janusz Morgenstern, Kazimierz Kutz, Julian Dziedzina, Krzysztof Zanussi, Jerzy Antczak, Jerzy Hoffman, Janusz Kijowski, Stanisław Bareja czy Krzysztof Kieślowski. W 1970 zaczął występować w produkcjach zagranicznych, zagrał m.in. u Volkera Schlöndorffa, Claude’a Leloucha czy Nikity Michałkowa. Urodził się 27 lutego 1945 w Łowiczu. Jest synem publicysty Franciszka Olbrychskiego (1905–1981) i Klementyny z Sołonowiczów (1909–1995), polonistki. Jego ciotką – siostrą matki – była Irena Śmiałowska (1908–2019), jedna z najdłużej żyjących Polek. Miał starszego brata, Krzysztofa (1939–2017), który był fizykiem. Dzieciństwo spędził w Czerniewie, Łodzi i Drohiczynie, gdzie debiutował jako aktor występami w przedstawieniach wystawianych w kościele. Uczęszczał do szkoły muzycznej, uczył się w klasie skrzypiec. Od młodości uprawia boks, trenował też szermierkę, badmintona i judo oraz bieg na 800 m w klubie Lotnik Warszawa. Jednocześnie rozwijał się aktorsko – należał do kółka recytatorskiego Miłośników Starej Warszawy, prowadzonego przez Józefa Małgorzewskiego, a w czasie nauki w liceum im. Stefana Batorego w Warszawie zagrał Papkina w szkolnej inscenizacji Zemsty na scenie Teatru Buffo w reż. Jana Cichonia. Na początku lat 60. występował w Młodzieżowym Studiu Poetyckim, realizowanym w Telewizji Polskiej przez Andrzeja Konica, m.in. w tytułowej roli w Kubie na podstawie Archipelagu ludzi odzyskanych Igora Newerlego. Po ukończeniu liceum w 1963 rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, które przerwał w związku z zaangażowaniem się w kolejne projekty filmowe. Aktorski egzamin eksternistyczny złożył dopiero w 1971. Już na początku studiów został dostrzeżony przez reżysera Janusza Nasfetera, który obsadził go w roli Korala w swoim filmie Ranny w lesie według powieści Witolda Zalewskiego. W 1965 Olbrychski zagrał swoją pierwszą dużą rolę – Rafała Olbromskiego w Popiołach Andrzeja Wajdy, ponadto wystąpił jako podporucznik Stefan „Żbik” Olewicz w dramacie wojennym Janusza Morgensterna Potem nastąpi cisza. Do końca lat 60. zagrał jeszcze kilka głównych ról filmowych: w 1966 – postać Andrzeja w komedii muzycznej Stanisława Barei Małżeństwo z rozsądku (1967) i Tolka Szczepaniaka w Bokserze Juliana Dziedziny , w 1967 – Franka w Skoku Kazimierza Kutza i Marka Arensa w Jowicie Janusza Morgensterna , a w 1968 – studenta w filmie krótkometrażowym Krzysztofa Zanussiego Zaliczenie , Karola XII w Hrabinie Cosel Jerzego Antczaka i Azję Tuhajbejowicza w ekranizacji Pana Wołodyjowskiego w reż. Jerzego Hoffmana . W 1969 został pierwszym laureatem Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego , ponadto asystował Andrzejowi Wajdzie podczas kręcenia Polowania na muchy, w którym zagrał drugoplanową rolę malarza . Pojawił się także w epizodycznej roli porucznika Stefana Sowińskiego w Soli ziemi czarnej Kazimierza Kutza , a także gościnnie wystąpił w debiutanckim filmie długometrażowym Krzysztofa Zanussiego Struktura kryształu oraz zagrał dwie role teatralne: Gustawa w Ślubach panieńskich w reż. Adama Hanuszkiewicza na scenie Teatru Powszechnego w Warszawie i Banka w Makbecie reżyserowanym przez Andrzeja Wajdę dla Teatru Telewizji . W 1970 zagrał główne role w dramatach Wajdy: Bolesława w Brzezinie i Tadeusza w Krajobrazie po bitwie. Dzięki występowi w tym drugim kandydował do nagrody za najlepszą rolę męską podczas 23. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes, jednak ostatecznie przegrał z Marcello Mastroiannim . Również w 1970 debiutował w zachodnim kinie epizodyczną rolą Siergieja Abramowa w międzynarodowej produkcji Miklósa Jancsó Pacyfistka , a także wykreował na scenie Teatru Narodowego w Warszawie tytułowe role w reżyserowanych przez Adama Hanuszkiewicza: Hamlecie i Beniowskim . W 1971 wystąpił u boku Jana Kreczmara w telewizyjnym filmie Krzysztofa Zanussiego Die Rolle , a w 1972 zagrał w kolejnych dwóch filmach Wajdy: Mateusza Lewitę w niemieckim dramacie Piłat i inni i Pana Młodego w ekranizacji Wesela . W 1974 premierę miał Potop Jerzego Hoffmana, w którym zagrał główną postać Andrzeja Kmicica . Mimo że jeszcze przed premierą był szeroko krytykowany w prasie za przyjęcie roli w filmie , występ w superprodukcji okazał się jednym z najważniejszych kroków w jego dorobku aktorskim, zapewnił mu najlepsze recenzje oraz największą popularność wśród widzów . Jak sam twierdzi, za występ w filmie zainkasował ok. 150 tys. zł . Następnie zagrał Borowieckiego w ekranizacji Ziemi obiecanej w reż. Andrzeja Wajdy . W 1976 podpisał się pod „Listem 296”, będącym apelem przedstawicieli kultury o zbadanie represji wobec robotników i członków KOR . Tym samym wyraził publiczne wsparcie dla opozycji do ówczesnej władzy w Polsce, co skutkowało bojkotowaniem go i blokowaniem jego występów przez rządową telewizję . Jeszcze w 1977 wystąpił w roli Stanisława Przybyszewskiego w polsko-norweskiej produkcji Haakona Sandøya Dagny, po czym zrobił sobie kilkumiesięczną przerwę od występów w filmach . Powrócił na wielki ekran w 1979 rolą Jana Brońskiego w międzynarodowej produkcji Volkera Schlöndorffa Blaszany bębenek, a w czasie kręcenia filmu pracował również na planie psychologicznego melodramatu Andrzeja Wajdy Panny z Wilka, w którym zagrał główną rolę – Wiktora Rubena . Na początku lat 80. zaangażował się w działania „Solidarności”, m.in. wygłosił apel poległych podczas organizowanych 16 grudnia 1980 uroczystości odsłonięcia pomnika stoczniowców poległych w Grudniu 1970 w Gdańsku oraz wystąpił w koncertach okolicznościowych, na których zbierano fundusze na sfinansowanie budowy pomnika stoczniowców , a w 1981 podpisał się pod „listem ośmiu” (napisanym przez Józefa Rybickiego do Wojciecha Jaruzelskiego w proteście wobec wprowadzenia stanu wojennego w Polsce), czym naraził się SB . Wkrótce wyjechał do Francji , gdzie występował w roli Heralda von Wullnowa w sztuce Szaleńcy są na wymarciu na scenie Theatre des Amandiers w Nanterre oraz Retta Butlera w Przeminęło z wiatrem w paryskim Theatre Marigny . Pozostając na emigracji, wykreował także kolejne role kinowe: austriackiego dyrygenta Karla Kremera w filmie Claude’a Leloucha Jedni i drudzy , Saint-Genisa w dramacie Josepha Loseya Pstrąg , Saula Portera w filmie Jean-Pierre Igouxa Derelitta oraz jedną z głównych ról w debiutanckiej produkcji Monique Enckell Gdybym miał 1000 lat , a także drugoplanową rolę Wiktorczyka w niemiecko-francuskim filmie wojennym Andrzeja Wajdy Miłość w Niemczech . W 1984 wystąpił w niemiecko-fińskiej koprodukcji Vojtěcha Jasný’ego Nieznośny samobójca, będącej ekranizacją Samobójcy Nikołaja Erdmana , a także zagrał podwójną rolę – braci-bliźniaków Vincenta i Thomasa Delaune – we Flashbacku Olivera Nolina oraz wcielił się w postać radzieckiego szachisty Tac-Taca w nagrodzonym Oscarem dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego dramacie Richarda Dembo Przekątna gońca .