Mykola Hohol

Nikołaj Gogol, właśc. Nikołaj Wasiljewicz Gogol-Janowski (pol. również Mikołaj Gogol, Mikołaj Hohol, ros. Николай Васильевич Гоголь, ukr. Мико́ла Васи́льович Го́голь, Mykoła Wasylowycz Hohol), urodzony jako Nikołaj Janowski (ros. Николай Яно́вский), herbu Jastrzębiec (ur. 19 marca?/ 31 marca 1809 w Soroczyńcach Wielkich, zm. 21 lutego?/ 4 marca 1852 w Moskwie) – rosyjski pisarz, poeta, dramaturg i publicysta pochodzenia ukraińskiego; klasyk literatury rosyjskiej. Zasłynął jako autor komedii obyczajowych (Rewizor, Ożenek) i utworów o tematyce życia „małych ludzi” (Szynel, Nos). W swych satyrach często przedstawiał rosyjski system administracyjny, którego nieprawidłowości oceniał w kategoriach moralnych oraz oskarżał wynaturzonych przedstawicieli rosyjskiej szlachty, uzupełnionych wypowiedziami o pozytywnych cechach rosyjskiego charakteru narodowego. Doprowadził do dominacji prozy fabularnej w literaturze rosyjskiej, był mistrzem wyrosłej z romantyzmu groteski, niezrównanym satyrykiem-humorystą. Wzbogacił język artystyczny o specyficzne i ekspresywne słownictwo opisywanych środowisk. Nikołaj Gogol urodził się w ukraińskiej ziemiańskiej rodzinie Hohol-Janowskich (ros. Gogol-Janowskich) herbu Jastrzębiec, żyjącej od kilku pokoleń w Lewobrzeżnej Ukrainie. Hohol-Janowscy byli również skoligaceni z najważniejszymi wojskowymi rodami Hetmańszczyzny. Początkowo Janowscy byli rodem prawosławnych duchownych w okolicach Połtawy. Protoplasta rodu – Jan (Iwan Jakowycz), znany pod duchownym imieniem o. Ioann, był od 1695 roku wikarym w cerkwi św. Trójcy w Łubniach, a od 1723 proboszczem Uspieńskiej cerkwi w podłubieńskiej wsi Kononówka. Od polskiej formy jego imienia „Jan” pochodzi nazwisko rodowe „Janowscy”. Syn Jana, Damian (Dziemian) Janowski, absolwent Akademii Mohylańskiej w Kijowie, zajął po ojcu stanowisko proboszcza w Kononówce. Natomiast wnuk Jana, a dziadek Nikołaja Gogola, Atanazy (Opanas) Janowski (1738-1808) był pisarzem pułkowym, oficerem wojsk najpierw kozackich, a następnie rosyjskich. Atanazy ożenił się z Tatianą, pochodzącą z ważnego kozackiego rodu Łyzohub, praprawnuczką hetmana Piotra Doroszenki i prawnuczką hetmana Iwana Skoropadskiego. Po otrzymaniu od cesarzowej Katarzyny II patentu szlacheckiego (1792 rok) Atanazy Janowski dodał do nazwiska, jako przydomek rodowy, nazwisko panieńskie swojej matki – Hohol (ros. Gogol). W oficjalnych dokumentach pisał, że jego „przodkowie byli nazwiska Hohol, z polskiej narodowości”, mając prawdopodobnie na myśli pochodzenie po matce od dawnego szlacheckiego rodu Hohol lub Hohoł (nazwisko pochodzi od nazwy ptaka gągoł, ukr. гоголь). Hohołowie pochodzili z Rusi Koronnej (ich siedziby rodowe znajdowały się w województwach ruskim, podolskim i wołyńskim), zostali uszlachceni i nosili polski herb Jastrzębiec[b]. Najsłynniejszymi przedstawicielami rodu byli biskup pińsko-turowski Jonasz Hohoł, zwolennik Zygmunta III Wazy i sygnatariusz unii brzeskiej (zm. 1603) oraz pułkownik kozacki Ostap Hohol (pol. Eustachy Hohoł, zm. 1679) mianowany przez Jana III Sobieskiego hetmanem Ukrainy Prawobrzeżnej. Według legendy rodzinnej Hohol-Janowscy mieli być potomkami Ostapa Hohola[c]. Ojciec poety, Wasilij Afanasewicz Janowski (1777-1825), urodzony w rodzinnym chutorze Janowszczyzna (Яновщина, od 1946 roku Gogolewo), uczył się w seminarium duchownym w Połtawie i został państwowym urzędnikiem carskim. Zajmował się również poezją i teatrem domowym, do którego sam pisał sztuki w języku rosyjskim i ukraińskim. Matka Gogola, Maria z domu Kosiarowska (1791-1868) była córką naczelnika poczty guberni orłowskiej i pochodziła z zamożnej rodziny Kosiarowskich-Szczerbaków. Do swojego ślubu w wieku 14 lat wychowywała się w domu wujostwa Troszczyńskich, rodziców swojego kuzyna Andrieja, późniejszego generała, którego żona Olga podobno była wnuczką ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta. Generał Troszczyński w późniejszych latach wspierał finansowo młodego Nikołaja Gogola przebywającego w Petersburgu.