Andrei Tarkovsky

Andriej Arsienjewicz Tarkowski (ros. Андре́й Арсе́ньевич Тарко́вский, ur. 4 kwietnia 1932 we wsi Zawrażje koło Kadyja (dziś obwód kostromski), zm. 29 grudnia 1986 w Neuilly-sur-Seine) – radziecki reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta i aktor. Jest uważany za jednego z największych artystów w historii sztuki filmowej. Jego filmy zdobywały nagrody na Festiwalu Filmowym w Cannes, Festiwalu Filmowym w Wenecji, nagrodę BAFTA. Sam twórca w 1980 został laureatem nagrody im. Luchino Viscontiego. Imieniem Tarkowskiego nazwano też planetoidę (3345) Tarkovskij. Twórczość Tarkowskiego cenili tacy reżyserzy jak Ingmar Bergman, Krzysztof Kieślowski, Béla Tarr, Lars von Trier, Chris Marker czy Wim Wenders. Andriej Tarkowski urodził się we wsi Zawrażje na terenie obwodu kostromskiego jako syn znanego poety i tłumacza Arsienija Tarkowskiego oraz Marii Iwanowny Tarkowskiej z domu Wiszniakowej. W 1935 przyszła na świat siostra Andrieja, Marina. Rodzina mieszkała w Moskwie, latem zaś dzieci wraz z matką wyjeżdżały na wieś, miejscowości Ignatiewo. Po porzuceniu przez Arsienija Tarkowskiego rodziny w 1936 roku, Andriej, jego siostra i matka mieszkali razem z babką. Od wybuchu II wojny światowej przebywał we wsi Juriewo, gdzie uczęszczał do szkoły. W 1944 wyjechał wraz z matką i siostrą do Moskwy. Ukończył tam szkołę średnią. Ponadto Tarkowski rozwijał swoje zainteresowania, uczęszczając przez siedem lat do szkoły muzycznej oraz od siódmej klasy do szkoły sztuk plastycznych, gdzie uczył się malarstwa. Kontynuując powszechną edukację, poznał późniejszego przyjaciela, przyszłego poetę Andrieja Wozniesienskiego. W 1946 poważnie zapadł na zdrowiu, przechodząc ciężką gruźlicę. W 1951 rozpoczął studiowanie arabistyki w Instytucie Orientalistycznym, jednakże przerwał naukę w 1952. W 1955 pod wpływem matki wziął udział w geologicznej ekspedycji badawczej Nigrizłoto organizowanej przez Kirgiski Instytut Złota. W wyprawie na Syberię do kraju Turuchańskiego uczestniczył przez kilkanaście miesięcy jako zbieracz próbek. W 1956 zdał egzaminy wstępne na Wydział Reżyserii i rozpoczął naukę na WGIK w klasie Michaiła Romma. W trakcie studiów poznał m.in. Siergieja Paradżanowa. W 1958 zrealizował wraz z Aleksandrem Gordonem i Mariką Beiku etiudę Zabójcy na podstawie prozy Hemingwaya. Poza reżyserią Tarkowski wystąpił w niej również jako aktor. Realizacja drugiej etiudy z okresu studiów pt. Koncentrat często podawana jest w wątpliwość. Domniemywa się, iż obraz taki nigdy nie został wyreżyserowany, a Tarkowski ograniczył się jedynie do napisania opowiadania pod tym tytułem, z zamiarem wykorzystania go w charakterze scenariusza. Na studiach stworzył ponadto dla telewizji w 1959, wraz z Aleksandrem Gordonem, propagandowy krótki metraż Dzisiaj przepustki nie będzie opowiadający o pracy saperów. W 1960 zrealizował swój film dyplomowy Walec i skrzypce, w Polsce znany pod nieautorskim tytułem Mały marzyciel, do którego scenariusz napisał wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim. Krytyka doceniła film, który został nagrodzony na festiwalu filmów studenckich w Nowym Jorku, Tarkowski zaś otrzymał dyplom z wyróżnieniem. Był to pierwszy zwiastun wątków obecnych w kolejnych filmach reżysera – autobiograficznych, metafizyki i natury. W 1960 Andriej Tarkowski ożenił się po raz pierwszy z Irmą Rausz, małżeństwo przetrwało do roku 1963. W 1962 wyreżyserował swój pierwszy profesjonalny film pełnometrażowy Dzieciństwo Iwana, zastępując poprzedniego reżysera Eduarda Abalowa. Andriej Tarkowski włączył do scenariusza opartego na opowiadaniu Władimira Bogomołowa dodatkowe sceny snów i wspomnień głównego bohatera, małego chłopca ciężko doświadczonego przez wojnę. Dzięki powstałemu kontrastowi pomiędzy dołączonymi scenami a obrazem bestialstwa wojny, film zyskał na sile wyrazu. Obraz rozpoczynający eksperymenty twórcy z narracją filmową został dobrze przyjęty przez krytykę, czego wyrazem był Złoty Lew na 23. MFF w Wenecji oraz nagroda za reżyserię na MFF w San Francisco w 1962, a także główna nagroda na MFF w Acapulco w 1963. W tym okresie życia Tarkowski współtworzył scenariusz do Pierwszego nauczyciela (1965) Andrieja Konczałowskiego oraz wystąpił w Mam 20 lat (1965) w reżyserii Marlena Chucyjewa. Napisał również słuchowisko radiowe na podstawie opowiadania Williama Faulknera. W 1961 reżyser złożył w Mosfilmie konspekt scenariusza do filmu Andriej Rublow. W rok później podpisano z Tarkowskim kontrakt, a w 1963 zatwierdzono scenariusz napisany wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim. Prace nad filmem ukończono w 1965, w następnym roku zaprezentowano obraz krytyce. Autorskie dzieło spotkało się z oporem cenzury, jego dystrybucja jako nieodpowiedzialnego ideologicznie została wstrzymana. 17 maja 1969 na nocnym seansie w ramach 22. MFF w Cannes po raz pierwszy zaprezentowano film międzynarodowej publiczności. Obraz ten, opowiadający historię Andrieja Rublowa, średniowiecznego twórcy ikon, poruszający ponadczasowe problemy jednostki, stał się przyczyną problemów reżysera z cenzurą. Sposób jego dystrybucji, nawet po jej umożliwieniu w 1971 nie pozwalał na dotarcie filmu do szerokiego grona odbiorców. Trudności piętrzone przez aparat państwowy przed twórcą nie przeszkodziły w docenieniu filmu przez krytykę, która nagrodziła obraz Nagrodą FIPRESCI na 22. MFF w Cannes oraz Nagrodą Francuskiej Krytyki Filmowej dla najlepszego filmu zagranicznego w 1971. Artysta kontynuował współpracę z Aleksandrem Gordonem, współtworzył scenariusz do filmu Taszkient, miasto chleba i wystąpił w Bohaterze Dalekiego Wschodu.