Harry Dean Stanton

Harry Dean Stanton (ur. 14 lipca 1926 w Irvine, zm. 15 września 2017 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy, muzyk i wokalista. Urodził się w Irvine w stanie Kentucky w rodzinie wędrownych baptystów jako syn farmera uprawiającego tytoń i fryzjera Sheridana Harry’ego Stantona oraz fryzjerki Ersel (z domu Moberly). Jego rodzice rozwiedli się, gdy Stanton był w liceum, i oboje później zawarli związki małżeńskie. Miał dwóch młodszych braci – Archie'go i Ralpha – oraz młodszego przyrodniego brata Stana. W roku 1944 ukończył szkołę średnią Lafayette Senior High School w Lexington w stanie Kentucky. Pracował jako kucharz na pokładzie statku LST podczas bitwy o Okinawę. Po służbie w marynarce wojennej na Pacyfiku podczas II wojny światowej studiował dramat na University of Kentucky, gdzie wystąpił w studenckim przedstawieniu George’a Bernarda Shawa Pigmalion. Przeniósł się do Hollywood z postanowieniem rozpoczęcia kariery aktorskiej i poznawał techniki sztuki aktorskiej w Pasadena Playhouse, gdzie studentami byli również Tyler MacDuff, Dana Andrews, Gene Hackman i Robert Duvall. Jego pierwszymi kinowymi filmami były dwa westerny – Ślad apacza (Tomahawk Trail, 1957) i Bunt przy Fort Laramie (Revolt at Fort Laramie, 1957). Pojawił się także w serialach NBC: Wewnętrzne sanktuarium (Inner Sanctum, 1957), Podejrzenie (Suspicion, 1957), Szeryf (U.S. Marshal, 1958) oraz seryjnym westernie ABC Przygody Rin Tin Tina (The Adventures of Rin Tin Tin, 1958). Zagrał różne charakterystyczne postacie w ośmiu odcinkach seryjnego westernu CBS Gunsmoke, (1958, 1961-64, 1968). W dramacie Nieugięty Luke (Cool Hand Luke, 1967) u boku Paula Newmana wystąpił w roli księdza śpiewającego pieśni gospel. W opowieści o absurdalnym wyścigu dwóch maniakalnych wielbicieli czarnych samochodów Two-Lane Blacktop (1971) pojawił się jako autostopowicz gej. W filmie Francisa Forda Coppoli Ojciec chrzestny II (The Godfather, Part II, 1974) z Alem Pacino był człowiekiem FBI. W westernie Arthura Penna Przełomy Missouri (The Missouri Breaks, 1976) z Jackiem Nicholsonem zagrał złodzieja konia. W filmie sci-fi Ridleya Scotta Obcy – ósmy pasażer Nostromo (Alien, 1979) z Sigourney Weaver wystąpił jako pomocnik głównego mechanika na statku kosmicznym. W sensacyjno-przygodowym thrillerze sci-fi Johna Carpentera Ucieczka z Nowego Jorku (Escape from New York, 1981) był starszym przyjacielem jednookiego sprawiedliwego przestępcy (Kurt Russell), a w ekstrawaganckim filmie Komornicy (Repo Man, 1984) z Emiliem Estevezem wcielił się w kokainowego kierowcę. W futurystyczno–katastroficznym filmie Czerwony świt (Red Dawn, 1984) z Patrickiem Swayzem i Charliem Sheenem zagrał umierającego ojca, który nakłania swoich synów do zemsty. W dyskusyjnym i wywołującym wiele kontrowersji dramacie Martina Scorsesego Ostatnie kuszenie Chrystusa (The Last Temptation of Christ, 1988) wcielił się w apostoła Pawła. Był obsesyjnym prywatnym detektywem w przygodowej komedii kryminalnej Davida Lyncha Dzikość serca (Wild at Heart, 1990). Najbardziej cenioną przez krytyków jego rolą jest Travis w filmie Wima Wendersa Paryż, Teksas (Paris, Texas, 1984).