Vasili Shukshin

Wasilij Siemionowicz Grossman (ros. Василий Семёнович Гроссман, właśc. Iosif Sołomonowicz Grossman (ros. Иосиф Соломонович Гроссман); ur. 29 listopada?/ 12 grudnia 1905 w Berdyczowie, Imperium Rosyjskie, zm. 14 września 1964 w Moskwie) – rosyjski pisarz i dziennikarz. Autor utworów batalistycznych, przenikniętych refleksją historiozoficzną oraz oskarżeniami wobec systemu sowieckiego. Przyszedł na świat jako Iosif Sołomonowicz Grossman w Berdyczowie, w ówczesnym Imperium Rosyjskim w zaborze rosyjskim (dzisiaj Ukraina) w oświeceniowej rodzinie żydowskiej i nie odebrał tradycyjnego żydowskiego wykształcenia. Rosyjska niania nazywała go nie Josią a Wasią (zdrobnienie imienia Wasilij), co cała rodzina zaakceptowała. Jego ojciec miał socjaldemokratyczne przekonania i związał się z mienszewikami. Młody Wasilij Grossman zaangażował się – z idealistycznych pobudek – w rewolucję bolszewicką. Grossman zaczął pisywać krótkie opowiadania podczas studiów na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym, co kontynuował później, pracując jako inżynier w Donbasie. Jedno z jego pierwszych opowiadań, W mieście Berdyczowie (В городе Бердичеве), zwróciło nań uwagę takich twórców jak Maksim Gorki i Michaił Bułhakow. Na tej 4-stronicowej historii oparty był film Komisarz w reżyserii Aleksandra Askoldowa z roku 1967, którego premiera miała miejsce dopiero w czasach głasnosti w lipcu 1987 roku. W połowie lat 30. XX wieku Grossman porzucił swe inżynierskie zajęcie i poświęcił się całkowicie pisarstwu. Do roku 1936 opublikował dwa tomiki opowiadań, a w 1937 został przyjęty do Związku Pisarzy ZSRR. W czasie tzw. wielkiej czystki funkcjonariusze NKWD aresztowali wielu jego przyjaciół i krewnych, w tym także jego konkubinę, Olgę Huber. Przez wiele miesięcy zabiegał u władz o jej zwolnienie, pisząc listy do premiera Kalinina i szefa NKWD Jeżowa, ostatecznie uzyskując jej zwolnienie w roku 1938. Kiedy hitlerowskie Niemcy uderzyły na ZSRR w 1941 roku, matka Grossmana znalazła się w zajętym przez Niemców Berdyczowie, gdzie podzieliła los 20 000 do 30 000 zamordowanych Żydów, którzy nie zdołali uciec z miasta. Grossman zgłosił się na ochotnika na front, ale został uznany za niezdolnego do służby wojskowej; zgłosił się więc do redakcji gazety Armii Czerwonej „Krasnaja zwiezda”, gdzie na własną prośbę został korespondentem wojennym. W trakcie trwania zmagań opisywał największe bitwy: pod Moskwą, stalingradzką, na łuku kurskim i berlińską. Obok reportaży z pola bitwy w gazetach ukazywały się jego opowiadania (jak na przykład Naród nieśmiertelny (Народ бессмертен)). Powieść Stalingrad (1950), wydana później pod zmienionym tytułem Za dobrą sprawę (За правое дело), oparta została na jego osobistych przeżyciach. Sporządzone przez Grossmana opisy nazistowskich czystek etnicznych na Ukrainie i w Polsce oraz relacje z wyzwolonych przez Armię Czerwoną obozów koncentracyjnych Treblinka i Majdanek były jednymi z pierwszych – od roku 1943 – zapisów tego, co później przyjęło miano Holocaustu. Jego artykuł Piekło Treblinki z roku 1944 został wykorzystany podczas procesu norymberskiego przez prokuratorów. Grossman brał udział w tworzeniu Czarnej Księgi powstałej z inicjatywy Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego w celu dokumentowania zbrodni Holocaustu. Powojenne wycofanie Czarnej Księgi przez władze sowieckie wstrząsnęło nim do głębi i spowodowało, że zaczął podawać w wątpliwość swe oddanie dla reżimu stalinowskiego. Początkowo cenzorzy zażądali dokonania w tekście Księgi zmian informacji, że zbrodnie miały specyficznie antysemicki charakter, a także na temat roli, jaką odgrywali u boku Niemców ukraińscy policjanci. Wreszcie, w roku 1948, sowiecka edycja Księgi została całkowicie zastopowana. Poeta Siemion Lipkin(ros.), przyjaciel Grossmana, twierdził że stalinowska powojenna kampania antysemicka złamała wiarę Grossmana w doskonałość sowieckiego systemu: